Jak pracujemy
Badanie wirusowej i szkodliwej dezinformacji
Fakt-checkerzy AFP starają się zbadać wątpliwe twierdzenia krążące w Internecie, które są viralowe, wpływowe i potencjalnie szkodliwe dla społeczeństwa. Publikacje, które sprawdzamy, pojawiają się na różne sposoby, w tym w mediach społecznościowych, na stronach, blogachi komunikatorach internetowych oraz na innych portalach w przestrzeni publicznej.
Treści, które wybieramy do sprawdzenia, oceniamy pod kątem tego, czy ich weryfikacja leżałaby w interesie publicznym i czy jesteśmy w stanie zebrać jasne oraz wystarczające dowody na to, by obalić konkretne tezy. Zespoły weryfikujące fałszywe informacje sprawdzają fakty, a nie opinie czy przekonania. Kiedy nie jesteśmy w stanie zebrać solidnych i sprawdzonych dowodów, rezygnujemy z publikacji artykułu weryfikującego.
Szczególną uwagę zwracamy na dezinformację, która może zagrażać zdrowiu lub życiu ludzi, szkodzić procesom demokratycznym lub promować mowę nienawiści czy rasizm.
Stosujemy to samo podejście badawcze i standardy dowodowe niezależnie od tego, kto sformułował twierdzenie, i nie skupiamy się na jednym kandydacie, partii ani stronie internetowej. Możemy jednak pisać fact-checki dotyczące konkretnych podmiotów, które regularnie rozpowszechniają potencjalnie szkodliwą dezinformację. Więcej informacji na temat standardów etycznych, które podtrzymują zobowiązanie AFP do zachowania bezstronności i niezależności, można przeczytać pod tym linkiem.
Przejrzystość źródeł
Nasze artykuły opierają się na bezstronnych i rzetelnych materiałach źródłowych zebranych przez naszych dziennikarzy, w tym na materiałach zaczerpniętych z własnych archiwów agencji AFP, a także na współpracy z reporterami agencji AFP na całym świecie. Rozmawiamy również z ekspertami i cytujemy ich w naszych artykułach, określając, dla kogo pracują, jaki jest obszar ich zainteresowań oraz możliwe konflikty interesów. Przy weryfikacji głównego przesłania zawartego w fałszywej treści musimy powołać się przynajmniej na dwa niezależne od siebie źródła informacji.
Naszym dążeniem jest to, by w przejrzysty sposób pokazać wszystkie etapy procesu weryfikacji poprzez zamieszczenie w artykule linków, nagrań, zrzutów ekranu, zdjęć i dokumentów archiwalnych, które wykorzystaliśmy, by dojść do konkretnego wniosku. Zależy nam, by nasi czytelnicy zrozumieli, w jaki sposób przeprowadziliśmy śledztwo, by później oni sami mogli zastosować te same metody.
Agencja AFP w swoich artykułach weryfikujących z reguły nie powołuje się na anonimowe źródła. Istnieją jednak wyjątki, kiedy zagrożone jest bezpieczeństwo naszego informatora, a treści, które nam przekazał, są niezbędne do publikacji artykułu. Upewniamy się jednak, czy zostały poparte innymi dostępnymi źródłami.
Jeśli jakikolwiek element badanej przez nas treści jest prawdziwy, wspominamy o nim w naszych artykułach popartych dowodami.
Narzędzia i metody
W naszej pracy wykorzystujemy tradycyjne umiejętności dziennikarskie, kilka prostych narzędzi cyfrowych, trochę zdrowego rozsądku i dużo ostrożności.
Na przykład, jeśli uważamy, że obraz został sfałszowany lub przedstawiony w złym kontekście, szukamy oryginału i staramy się porozmawiać z fotografem lub osobą na zdjęciu, aby dowiedzieć się więcej na ten temat. W przypadku treści, która przedstawia dane w celu poparcia argumentu, będziemy szukać oryginalnego źródła i rozmawiać z ekspertami, aby uzyskać ich wiedzę na temat przedstawionych w twierdzeniu statystyk.
Wykorzystujemy narzędzia do archiwizacji treści, takie jak: Wayback Machine czy Perma.cc, aby unikać zwiększania klikalności fałszywych publikacji i żeby zachować dokumentację danej treści na wypadek, gdyby później się zmieniła lub zniknęła. Gdy tylko jest to możliwe, archiwizujemy linki zarówno z fałszywymi twierdzeniami, jak i linki do publikcji będących dowodami w naszych weryfikacjach.
Poniżej publikujemy przegląd metod, których regularnie używamy na naszych łamach:
Wyszukiwanie obrazów
Wiele fałszywych treści opiera się na starych zdjęciach wyjętych z kontekstu.
Aby ustalić źródło obrazu, zaczynamy od metody odwrotnego wyszukiwania obrazu, umieszczając zdjęcie w jednej lub w kilku różnych wyszukiwarkach, aby sprawdzić, czy wcześniej pojawiało się w sieci.
Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na fotografii w przeglądarce Google Chrome daje opcję „Wyszukania obrazu w Google”. Dzięki niej wyszukiwarka przeszukuje swoją bazę danych, aby sprawdzić, czy w jej katalogu znajdują się obrazy podobne do tego, którego szukamy.
Regularnie korzystamy i polecamy nasze rozszerzenie InVID/WeVerify, które daje możliwość wyszukiwania obrazów za pomocą różnych wyszukiwarek m.in. Google, Bing, Yandex, TinEye i Baidu, poprzez proste kliknięcie w obraz prawym przyciskiem myszy po zainstalowaniu rozszerzenia.
Wyszukiwanie obrazu wstecznego nie zawsze daje oczekiwane wyniki – albo dlatego, że obraz nigdy nie został opublikowany w internecie, albo dlatego, że nie został jeszcze zindeksowany. Czasami wyszukiwarki mogą zostać zmylone przez obraz, który został odwrócony – jak na przykład ten, z którym mieliśmy do czynienia w artykule o byłym japońskim premierze.
Dlatego, by odnaleźć lokalizację lub datę obrazu, przyglądamy się również wskazówkom wizualnym (takie jak nazwy sklepów, tablice z nazwami ulic, architektura, roślinność czy tablice rejestracyjne samochodów).
Weźmy przykład, który widać poniżej. Lokalizację zdjęcia wykonanego w Holandii na potrzeby tego artykułu potwierdziliśmy, porównując detale architektoniczne i szyldy sklepów (z lewej) z wizualizacją Google Street View (z prawej).
Same zdjęcia lub filmy nie są zazwyczaj wystarczającym dowodem na poparcie danego twierdzenia. Musimy również sprawdzić spójność obrazu z takimi informacjami jak data jego publikacji i zawarte w nim szczegóły np. warunki pogodowe.
W przypadku podejrzanych zdjęć staramy się uzyskać oryginalne pliki, by ustalić, czy nie zostały one zmienione.
Analiza materiałów wideo
Również w przypadku analizy materiałów wideo korzystamy z rozszerzenia InVID/WeVerify. Program daje nam możliwość podzielenia nagrania na poszczególne klatki, dzięki którym jesteśmy w stanie przeprowadzić metodę odwrotnego wyszukiwania obrazu kilka razy.
Program może być również pomocny, gdy podejrzewamy, że obraz jest odbiciem lustrzanym oryginału, ponieważ rozszerzenie pozwala na odwrócenie go z powrotem.
Wyszukiwanie i weryfikacja komentarzy oraz danych
Proste skopiowanie i wklejenie fragmentu tekstu do wyszukiwarki może często pomóc w wykryciu, czy krążył on już wcześniej w sieci.
Jeśli komentarz jest przypisywany danej osobie, to szukamy wiarygodnego źródła (np. nagrania audio lub wideo czy jego oficjalnego zapisu). W celu dalszej weryfikacji sprawdzamy także prywatne konta internetowe tej osoby. Kontaktujemy się z nią również bezpośrednio w celu potwierdzenia jej wypowiedzi.
W przypadku danych ilościowych szukamy oryginalnego badania w celu poznania jego metodologii. Rozmawiamy też z autorami badania, a także z ekspertami, którzy mają dorobek badawczy w tej samej dziedzinie, by zweryfikować czy dane przedstawiane w badanych przez nas publikacjach są prawdziwe.
Niejednokrotnie spotykamy się z tematami, które są dla nas nowe. W takim wypadku współpracujemy z dziennikarzami agencji AFP z innych działów, którzy specjalizują się w danej dziedzinie, regionie czy języku. Ściśle współpracujemy również z innymi dziennikarzami zespołu weryfikującego fakty AFP, gdy trzeba zweryfikować aspekty twierdzeń, które mogą odnosić się do innych regionów.
Treści wygenerowane przez AI
Podobnie jak w przypadku każdej nowej technologii, sztuczna inteligencja (AI) dostarcza coraz to nowych narzędzi i stawia nowe wyzwania.
Coraz trudniej jest weryfikować treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję, chociaż jak na razie znaczna część naszej pracy weryfikacyjnej dotyczy treści wytworzonych przy użyciu mniej zaawansowanych technik fałszowania informacji.
AFP posiada wewnętrzne wytyczne dotyczące postępowania z treściami generowanymi przez sztuczną inteligencję. Wytyczne te są regularnie aktualizowane z uwagi na szybki postęp w tej dziedzinie. Nie możemy opierać się w naszych weryfikacjach wyłącznie na dowodach uzyskanych z narzędzi do wykrywania sztucznej inteligencji i zawsze musimy przeprowadzać dodatkowo inne weryfikacje (np. odwrotne wyszukiwanie obrazów itp.). Więcej szczegółów na temat tego, jak podchodzimy do sztucznej inteligencji, można znaleźć w Standardach redakcyjnych i dobrych praktykach AFP oraz w naszym Przewodniku stylistycznym fact-checkingu dziennikarzy.
Krzyżowe sprawdzanie informacji
Jeśli pojawia się wątpliwe twierdzenie w internecie – zwłaszcza gdy nie przytacza źródła – jednym z naszych pierwszych odruchów jest zapoznanie się z komentarzami pod daną publikacją. Mogą one zawierać informacje zaprzeczające tezie lub podawać w wątpliwość prawdziwość wpisu.
Jeśli wpis wspomina konkretną osobę lub organizację, kontaktujemy się z nimi, by poznać ich wersję wydarzeń. Kontaktujemy się także z osobą, która udostępniła dany wpis, by uzyskać więcej informacji, o ile uważamy to za zasadne i możliwe.
Jeśli budząca wątpliwości publikacja zawiera również zdjęcie lub nagranie, szukamy innych zdjęć z tego samego wydarzenia, aby je porównać. Staramy się skontaktować z autorem zdjęcia, aby uzyskać więcej informacji.
Nie tylko internet
W niektórych przypadkach internet i telefon nie wystarczają do zweryfikowania faktów. Czasami – jak w przypadku codziennej pracy dziennikarza – potrzebne jest bycie na miejszcu zdarzenia. Gdy coś można sprawdzić osobiście, wysyłamy naszych reporterów, by spojrzeli na to własnymi oczyma. Ściśle współpracujemy także z korespondentami agencji AFP na całym świecie.
Na przykład w przypadku tego artykułu z kwietnia 2024 r. zweryfikowaliśmy wideo przedstawiające pojazdy wojskowe na drodze w pobliżu prac budowlanych. W poście były one określone jako francuskie pojazdy opancerzone, które przyjechały do Odessy, miasta w Ukrainie, podczas trwającego konfliktu po inwazji Rosji na Ukrainę. Wykorzystaliśmy informacje open source dostępne w internecie, aby zweryfikować pochodzenie wideo i kraj, z którego mogły pochodzić pojazdy wojskowe z takimi oznaczeniami. Dzięki tym narzędziom udało nam się ustalić, że film został nakręcony w Polsce. Zidentyfikowaliśmy widoczny w nagraniu plakat z kampanii wyborczej, co pozwoliło nam zawęzić lokalizację do konkretnej miejscowości. Koledzy z biura AFP w Warszawie skontaktowali się z jej lokalnymi władzami, a przedstawiciele sztabu wyborczego kandydata z plakatu przekazali nam zdjęcie z miejsca, w którym film został nakręcony. Stanowiło to dowód na to, że film został rzeczywiście nakręcony w Polsce, a nie w Odessie, jak twierdzono w poście w mediach społecznościowych.
Redakcja artykułów i oceny
W trakcie procesu weryfikacji i pisania artykułów nasi dziennikarze współpracują z regionalnymi redaktorami, którzy omawiają z nimi wpisy, proponują, jakie dowody będą potrzebne, doradzają, jak je zebrać, a także sprawdzają artykuły i dokonują ostatecznej redakcji przed ich publikacją.
Każdy z artykułów publikowanych na stronach AFP zawiera ocenę, która ma poinformować czytelnika o wnioskach z każdego naszego procesu weryfikacji. Ocena jest albo elementem naszej grafiki, jak widać poniżej, albo jest wyjaśniona w pierwszej części naszego artykułu.
Terminy, których używamy, to:
- Fałsz – oznaczamy informację jako fałszywą, gdy wiele wiarygodnych źródeł ją obaliło.
- Prawda – informacja jest uznana za prawdziwą, gdy wiele wiarygodnych źródeł potwierdziło jej autentyczność.
- Mylące – publikacja jest myląca, gdy niektóre jej elementy zawierają prawdziwe informacje (tekst, zdjęcie lub wideo), które zostały wyjęte z kontekstu lub jeśli są przemieszane z fałszywym kontekstem.
- Przerobione zdjęcie – gdy zdjęcie zostało zmanipulowane w celu wprowadzenia w błąd.
- Przerobione wideo – kiedy wideo zostało zmanipulowane w celu wprowadzenia w błąd.
- Brak Kontekstu – kiedy twierdzenie ma w sobie pewne elementy prawdy, ale może być mylące bez dodatkowych informacji.
- Satyra – gdy twierdzenie jest fałszywe i ma potencjał, aby zmylić, ale nie było to pierwotnie zamierzone (np. humor, parodia).
- Oszustwo – gdy obraz lub zdarzenie zostało sfałszowane.
- Deepfake – kiedy nagranie wideo lub audio zostało zmanipulowane przy użyciu sztucznej inteligencji w celu stworzenia fałszywych materiałów, które wydają się prawdziwe.
Więcej informacji na temat naszego procesu weryfikowania, a także na temat naszych zasad redakcyjnych znajdą Państwo na stronie AFP FactChecking Stylebook.
Partnerstwa z udziałem platform internetowych
Program Meta
W ramach programu niezależnej weryfikacji informacji firmy Meta bierzemy pod uwagę w naszej pracy posty oflagowane na Facebooku i Instagramie, które później sprawdzamy. Nasze artykuły weryfikujące pojawiają się przy postach, które oceniliśmy jako fałszywe, częściowo fałszywe lub pozbawione kontekstu.
Program TikToka
Jako partnerzy Globalnego programu fact-checkingowego TikToka, sprawdzamy filmy zamieszczone na TikToku, które są częścia weryfikowanych przez nas treści, a nasze weryfikacje przyczyniają się do procesu moderacji w aplikacji. Ponadto weryfikujemy treści zamieszczone na TikToku w ramach prowadzonych przez nas weryfikacji treści, które opisujemy w naszych artykułach publikowanych na naszych stronach internetowych.
Nasze zespoły, które pracują w Brazylii, Meksyku, Stanach Zjednoczonych (w języku hiszpańskim), Indiach, Niemczech i Francji, posiadają konta na WhatsAppie, za pośrednictwem których mieszkańcy tych krajów mogą zgłaszać im potencjalne treści do sprawdzenia.
Narzędzie Claim Review
Agencja AFP korzysta także w swoich artykułach z narzędzia Claim Review. Dzięki temu wyszukiwarki takie jak Google wyróżniają nasze artykuły w odpowiedzi na wyszukiwanie konkretnych treści.
Więcej informacji na temat naszego partnerstwa i finansowania można znaleźć pod tym linkiem.