Uwaga: nagrania z seniorami sfabrykowano, by napędzać sprzedaż rzekomo ręcznie wykonanych produktów

Wystarczyłoby przez kilka sekund obejrzeć film, by uratować mały zakład rzemieślniczy?  Tak głoszą liczne viralowe filmiki krążące od początku roku w mediach społecznościowych w wielu językach. 

Widać w nich kapcie z motywem owcy, krówki lub pieska, zdobione kieliszki do wina, małe lampy w kształcie zwierzątek, lub wisiorki, a  wszystkie te artykuły łączy jedno: miały zostać ręcznie wykonane przez rolników lub przez osoby starsze znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej i być dla nich ostatnią deską ratunku, by uratować ich firmy przed bankructwem.

„Proszę zostań tylko 7 sekund, żebyśmy nie stracili naszej farmy, w którą wkładamy całe serce. Przechodzi ciężki okres finansowy i łamie mi serce, że straci swoje zwierzęta. Wpadł więc na pomysł żeby sprzedawać ręcznie robione lampki z psami online, aby utrzymać farmę. Każde zamówienie i komentarz ma znaczenie” –  czytamy w poście na Facebooku [pisownia posta oryginalna] z 31 sierpnia 2025 roku, który zyskał ponad 5 tys. polubień i 1,5 tys. udostępnień w ciągu czterech dni.  

W pierwszych sekundach nagrania pojawia się starsza kobieta, wyraźnie zasmucona, mówiąca drżącym głosem. W następnych kadrach pojawiają się zwierzęta – mała owieczka, krówka, cielaczek, a następnie widzimy starszego mężczyznę i sceny, które mają pokazywać ręczne wykonywanie różnych artykułów: cięcie materiału nożyczkami, szycie na maszynie. Na końcu, widzimy to, co ma rzekomo być owocem tej pracy: pluszowe kapcie w kształcie krowy czy psa Husky.

Image

Zrzuty ekranu z Facebooka. Czerwone przekreślenia dodane przez AFP 2/09/2025

Poruszeni smutną historią internauci pozostawili wiele komentarzy pełnych błędów gramatycznych i ortograficznych. „Wspaniali ludzie i wielki cel. Powodzenia i wielu klientów” – napisał użytkownik, obiecując udostępnić post. Niektórzy reagowali zamieszczając „serduszka”, podczas gdy inni zadawali banalne pytania. Cel wywołania reakcji: wzmocnić pozycję publikacji w algorytmie i zwiększyć jej widoczność , co w mniemaniu użytkowników ma przynieść wsparcie dla prawdziwej inicjatywy, spowodowanej desperacją starszych ludzi.

Podobne filmy krążyły na YouTube, Instagramie oraz na TikToku, z tą jedyną różnicą, że w filmie na tej ostatniej platformie ta sama kobieta w żółtych okularach nie mówiła już o kapciach, ale o kieliszkach rzekomo ręcznie wykonywanych z wnuczką: „Wysłuchaj do końca... Może uda nam się jeszcze uratować to, co zbudowaliśmy. Mam na imię Helena, mam 78 lat i od 2 lat razem z wnuczką tworzymy ręcznie malowane kieliszki inspirowane bajkami disneya. Ale, prawdę mówiąc mówiąc nasz biznes ledwo zipie. Może ty jesteś osobą, która pomoże nam rozwinąć skrzydła?” – mówi. 

Image

Zrzuty ekranu z nagrań na Tik Toku. Czerwone przekreślenia dodane przez AFP 2/09/2025

Filmy z tą samą kobietą były publikowane również w wielu innych językach takich jak francuski, grecki, portugalski z tą różnicą, że w pierwszym kobieta zachwalała kapcie, w drugim wisiorki w formie krzyżyków, a w trzecim mini portmonetki. 

Kolejny film krążący w języku polskim pokazuje inną seniorkę, całą we łzach, informującą, że razem z wnuczką produkują ręcznie kieliszki do wina (te same co w filmie omówionym powyżej). Film z tą samą kobietą pojawia się w wielu innych językach: po francusku, niemiecku, angielsku, hiszpańsku, portugalsku i słowacku, wraz z sugerowanym wyjaśnieniem, że powodem płaczu jest perspektywa trafienia do domu opieki dla ludzi starszych w razie braku zamówień. Twierdzenia różnią się nieco w zależności od języka.

Od połowy roku, konta takie jak „cieplelapki”,  „princess.pour.co” oraz „klocLove” gromadzą setki tysięcy obserwujących.

Wszystkie te przekazy opierają się na jednym i powtarzającym się schemacie: starsza osoba, jej małżonek, lub rzekome dziecko czy wnuk, pokazani są we łzach, lub reagują na bolesny dla nich komentarz o bezsensowności ich pracy lub też wyrażają rozpacz z powodu trudnej sytuacji finansowej. 

Następnie pojawiają się wzruszające sceny ze zwierzętami oraz takie, w których pokazane jest ręczne wytwarzania produktu, a na końcu wezwanie do działania, czyli zachęcanie użytkowników do klikania i otwarcia linku do zakupów on-line dołączonego w części „Bio” (krótki opis pod nazwą użytkownika).

Jednak filmy promujące te produkty zostały całkowicie sfabrykowane. Nieuczciwi użytkownicy wykorzystują w tym celu filmy i zdjęcia pochodzące z profili innych użytkowników TikToka, przerabiają je w taki sposób, by stworzyć fałszywą narrację mającą na celu wzbudzić współczucie i empatię oraz wpłynąć na emocje widzów w celu zwiększenia ruchu w sieci. 

Jeśli chodzi o produkty przedstawiane jako wykonane ręcznie, w rzeczywistości są to artykułu masowej produkcji, kupowane po bardzo niskich cenach na platformach dropshippingowych, a następnie odsprzedawane po znacznie wyższych cenach.

Metody te były od lat szeroko wykorzystywane przez oszustów internetowych, tzw. scamerów [wykorzystujących łatwowierność użytkowników internetu, aby ich oszukać lub wyłudzić pieniądze, przyp. red.], wyjaśnił Jérôme Notin, dyrektor generalny francuskiej strony walki z cyberprzestępczością Cybermalveillance.gouv.fr w rozmowie 22 sierpnia z AFP. Według niego, te strony internetowe wykorzystują „wrażliwość ludzi, aby ich oszukać” – a „pozbawieni zasad moralnych oszuści [...] grają na uczuciach ludzkich.” 

Sfabrykowane nagrania

Przeprowadziliśmy wielokrotne wsteczne wyszukiwanie obrazów zrzutów ekranu z nagrań i stwierdziliśmy, że wizerunki osób starszych, ich rzekomych wnuków i dzieci w omawianych przez nas filmach pojawiają się w zupełnie innych, całkiem odrębnych publikacjach.   

Wsteczne wyszukiwanie obrazem doprowadziło nas również do ostrzeżeń o fałszerstwie. Jedno z nich opublikowano 9 czerwca 2025 roku na grupie na Facebooku  „Bezpieczny Sklep - Legalniewsieci.pl”, a kolejne zamieściła blogerka, przestrzegając użytkowników przed „manipulacją”. „To jest niestety manipulacja i granie na Waszych uczuciach! Tak naprawdę produkty, które te firmy oferują to zwykły Aliexpress i żerowanie na Waszej naiwności!” –napisała. 

Wsteczne wyszukiwanie obrazem połączone z  wyszukiwaniem przy użyciu słów kluczowych pozwoliły nam zidentyfikować tożsamość kobiety w żółtych okularach pojawiającej się w wielu filmach. Jest nią Barbara Kinsgley (zarchiwizowany link), 77-letnia emerytowana amerykańska nauczycielka. „Nie sprzedaję niczego” – stwierdziła 20 maja 2025 roku na swoim koncie na platformie społecznościowej  Threads. 

Kingsley potwierdziła to również w rozmowie z agencją AFP 27 sierpnia 2025 roku. „Jestem tutaj dla mojego kraju. Nie jestem tutaj, aby zarabiać pieniądze. Jeśli zarobię, to w porządku, ale niczego nie sprzedaję. Nigdy tego nie robiłam, nigdy nie będę” – powiedziała AFP.

Image

Zdjęcie zrobione 14 grudnia 2018 roku w Paryżu przedstawia logo aplikacji TikTok. (AFP / JOEL SAGET)

Zapytany 25 sierpnia przez agencję AFP o politykę zwalczania oszustw internetowych TikTok zapewnił nas, że monitoruje „treści związane z produktami lub działaniami, które mogą być niebezpieczne, uzależniające, oszukańcze lub wymagać szczególnej ostrożności” (zarchiwizowany link). 

„Zgodnie z naszymi Zasadami Społeczności, nie zezwalamy na próby oszustwa lub wyłudzenia od członków naszej społeczności. Użytkownicy, którzy dopuszczą się wielokrotnych naruszeń, mogą zostać zablokowani” (zarchiwizowany link). 

W przypadku wideo na TikToku pokazującego starszą kobietę we łzach, AFP była w stanie ją zidentyfikować za pomocą narzędzia Google Lens. Seniorka jest babcią brazylijskiej twórczyni cyfrowej Fernandy Franck, która prowadzi konta w mediach społecznościowych pod nazwą „Nanda e vovó”  („Nanda i jej babcia” po portugalsku). 

W oryginalnym filmie, opublikowanym 6 sierpnia 2023 roku, babcia Fernandy płacze, ponieważ nie chce, aby jej wnuczka przeprowadziła się daleko od niej. W żadnym momencie nie odnosi się ona do żadnego z oferowanych produktów, w przeciwieństwie do tego, co twierdzi się w przerobionym filmie.  

Seniorka nie jest jedyną osobą, której wizerunek został skradziony i wykorzystany do nieuczciwych praktyk handlowych. AFP udało się ustalić tożsamość lub prawdziwe źródło filmów kilku innych starszych osób, pod które podszyli się oszuści do wytworzenia odrębnych treści online, w tym „Charlesa Raya”, „Joara Berge”, „teddog13”,  „Noela” oraz dziadka „Gabby”.

Noel, współzałożyciel WeaverDee, brytyjskiej firmy specjalizującej się w artykułach do szycia wyjaśnił AFP: „Jesteśmy świadomi problemu i staramy się usuwać te filmy, ale wciąż pojawiają się ponownie” – powiedział agencji AFP 25 sierpnia 2025 roku. Jego firma opublikowała wcześniej film potępiający przerabianie jego prawdziwych filmów (zarchiwizowany link ).

Scam

Sfabrykowane nagrania wpisują się w szerszy trend, który jest już od dłuższego czasu obecny w mediach społecznościowych: promowanie lokalnych firm, aby zwiększyć ich rozpoznawalność. Po zapoznaniu się z przekazem, użytkownicy są zachęcani do wspierania tych firm poprzez interakcję z treścią lub zakup promowanych produktów.

Większość filmów, które zweryfikowaliśmy, kieruje użytkowników do linków znajdujących się w opisach kont. W postach w języku polskim linki te prowadzą między innymi do strony internetowej o nazwie „lunaiborys.com”. Strona nie podaje żadnych wiarygodnych informacji o założycielach ani ich lokalizacji, nie zawiera też żadnych informacji prawnych ani danych kontaktowych. 

Jej sprawdzenie przy użyciu narzędzia Whois, które udostępnia informacje o nazwach domen witryn internetowych, wykazało, że witryna ta została utworzona w połowie sierpnia 2025 r. (zarchiwizowany link) .

Najbardziej szokującym aspektem jest cena produktów: odwrotne wyszukiwanie obrazem pozwoliło nam znaleźć te same produkty na stronach internetowych popularnych chińskich hurtowników, takich jak Ali Express, ale w znacznie niższych cenach.

Image

Porównanie cen tego samego produktu. Zrzuty ekranu z chińskiej platformy sprzedaży detalicznej online (po lewej) i ze strony Lunaiborys (po prawej). Czerwone ramki dodane przez AFP. Zdjęcia zrobione: 3.09.2025 r.

Model tej witryny internetowej przypomina dropshipping, gdyż nie ma konkretnego adresu w Polsce, a produkty można znaleźć także w sklepach internetowych. 

Tego typu praktykę francuska Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji, Spraw Konsumenckich i Kontroli Oszustw (DGCCRF)  określa jako model sprzedaży, w którym sprzedawca odpowiedzialny za marketing i sprzedaż produktów całkowicie zleca swojemu dostawcy – często mającemu siedzibę w krajach o bardzo niskich kosztach produkcji – zarządzanie zapasami i dostarczanie produktów do konsumenta, dzięki czemu nie ponosi kosztów magazynowania produktów i wysyłki (zarchiwizowany link).

„Ten model przyciągnął wielu operatorów poszukujących szybkiego i łatwego zysku” – wyjaśnia urząd.

Według Jérôme'a Notina, dyrektora generalnego strony zajmującej się walka z cyberprzestępczością Cybermalveillance.gouv.fr, oszuści wykorzystują media społecznościowe, aby dotrzeć do użytkowników w każdym wieku: „Tradycyjne oszustwa nie działają na TikToku, ponieważ młodzi ludzie, oczywiście niesłusznie, uważają się za dobrze poinformowanych i bystrych. Niekoniecznie zwracają uwagę na tego typu rzeczy, a jeśli już się na to nabiorą, kupią produkt, który w rzeczywistości prawie nic nie kosztuje”.

Rzeczywiście, według France Num, strony internetowej francuskiego rządu poświęconej cyfrowej transformacji przedsiębiorstw, „e-commerce cieszy się ogromną popularnością wśród pokolenia Z, które ponad połowę swoich zakupów robi przez internet. Ogólnie rzecz biorąc, 90% tych młodych konsumentów robi zakupy online” (zarchiwizowany link).

W Polsce nie ma przepisów regulujących dropshipping. Przedsiębiorcy są zobowiązani do przestrzegania ogólnych przepisów dotyczących sprzedaży internetowej, opodatkowania i ochrony konsumentów (zarchiwizowane linki tutaj i tutaj).

Agencja AFP opisywała już w kilku artykułach po francusku tutaj, tutaj, tutaj i tutaj inne przypadki fałszywych treści na TikToku mających na celu generowanie widoczności w sieci lub promowanie podejrzanych produktów .