"Relacja" o przypadkach użycia symboli nazistowskich przez żołnierzy armii ukraińskiej została sfabrykowana

„Dziennikarze BBC naliczyli ponad 1000 przypadków użycia symboli nazistowskich przez ukraińskie wojsko infiltrujące region Kurska. Ale jak to Nazizm w Ukrainie?" – czytamy w postach na Facebooku, X, Telegramie  zamieszczonych w polskich mediach społecznościowych od 18 września 2024 roku. Do postów dołączona jest grafika, na której widać żołnierza, w tle logo telewizji BBC oraz napisy po angielsku.  Przekaz pojawił się m.in na koncie NDP na Telegramie, którego szereg publikacji Sprawdzam AFP weryfikowała w przeszłości tutaj, tutaj, tutaj.

Image

Zrzuty ekranu z nieprawdziwych postów na Facebooku i Telegramie. Czerwone przekreślenia dodane przez AFP 24/09/2024 r.

Podobne treści krążyły również w innych językach z tą różnicą, że do postów w języku serbskim, niemieckim czy francuskim dołączony był krótki film, w którym odnajdujemy ten sam kadr pokazujący żołnierza w hełmie, który został użyty w postach po polsku.  Na trwającym ok. minuty nagraniu pojawia się też logo organizacji Reporterzy bez Granic (RSF). 

Jednak materiał filmowy, który wykorzystuje logo BBC został całkowicie sfabrykowany i nigdy nie został opublikowany przez brytyjskiego nadawcę. AFP nie znalazła śladu takiej relacji BBC na oficjalnych kontach nadawcy na Instagramie czy Facebooku, ani żadnej wzmianki na ten temat na stronie organizacji Reporterzy bez Granic (RSF), która jest wymieniona w materiale jako źródło przekazu o przypadkach użycia symboli nazistowskich przez żołnierzy ukraińskich.

„Rosyjskie władze uwierzytelniają mylące informacje, wykorzystując reputację niektórych zachodnich organizacji (w tym przypadku BBC i RSF), aby uwiarygodnić swoją własną propagandę wojenną” – powiedział Arnaud Froger, szef działu dochodzeń RSF w oświadczeniu opublikowanym na stronie internetowej organizacji (zarchiwizowany link tutaj).

AFP wysłała do BBC nagranie dołączone do postów. W odpowiedzi przesłanej mailem 20 września 2024 roku stacja przekazała, że wideo nie zostało wyprodukowane przez BBC. „To nie jest nasza relacja” – powiedział przedstawiciel biura prasowego. 

Sfabrykowane wideo

Dochodzenie przeprowadzone przez Reporterów bez Granic wykazało, że wideo zaczęło pojawiać się na fałszywych kontach na platformie X pod koniec sierpnia, a następnie było dalej rozpowszechniane przez znane zachodnie postacie szerzące prorosyjską dezinformację oraz przez oficjalne kremlowskie kanały. RSF skrytykowała również platformy mediów społecznościowych, w szczególności X i Telegram, za to, że nie podjęły działań przeciwko sfabrykowanemu wideo.

„Władze Kremla dobrze wiedzą, że te informacje są fałszywe. Wykorzystały ją do swojej propagandy wojennej” – wyjaśnił Froger w nagraniu opublikowanym na koncie RSF na X 13 września 2024 r. (zarchiwizowany link tutaj).

Porównaliśmy sfabrykowane nagranie z materiałami BBC, które dostępne są na Instagramie. Możemy zauważyć, że film z omawianych przez nas postów wizualnie nie pasuje na przykład do relacji BBC z 14 września  2024 roku (zarchiwizowany link tutaj). Różnice zaznaczyliśmy w zestawieniu poniżej.

Image

Zrzut ekranu z prawdziwego materiału BBC na Instagramie (po lewej). Zrzut ekranu z posta na Facebooku ze sfabrykowaną relacją. Kolorowe oznaczenia dodane przez AFP/24.09.2024 r.

Podczas gdy sfabrykowane wideo twierdzi, że RSF przeanalizowała godziny nagrań, żadne takie nagranie nie jest pokazane, wykorzystane są natomiast różne zdjęcia i filmy zrobione głównie przed rozpoczęciem ukraińskiej operacji ofensywnej w Kursku na początku sierpnia 2024 roku.

Zdjęcia jednego z dyrektorów RSF Antoine'a Bernarda można znaleźć na stronie internetowej organizacji lub też na koncie Bernarda w mediach społecznościowych (zarchiwizowane linki tutaj, tutaj i tutaj).

Zdjęcie zniszczonej furgonetki krążyło na rosyjskich kanałach co najmniej od marca 2024 roku, na długo przed wejściem ukraińskiej armii do Kurska, wraz z twierdzeniem – którego AFP nie mogła potwierdzić – że zostało zrobione w rejonie Doniecka na wschodzie Ukrainy.

Zdjęcie mężczyzny w czapce z symbolem czarnego słońca lub koła słonecznego, starego europejskiego symbolu przywłaszczonego w czasie II wojny światowej przez nazistów (zarchiwizowany link tutaj) zostało opublikowane w 2016 roku przez Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej w komunikacie prasowym w sprawie wszczętej przeciwko Rosjaninowi oskarżonemu o to, że w 2014 roku pojechał walczyć po stronie Ukrainy przeciwko Rosji w Donbasie. Nie ma informacji o tym, kiedy i gdzie zdjęcie zostało zrobione, ale z pewnością pochodzi ono sprzed ukraińskiej operacji w Kursku.

Image

Zrzut ekranu ze strony internetowej Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej, wykonany przez AFP/24.09.2024 r.

Kolejne zdjęcie przedstawia znanego skrajnie prawicowego ukraińskiego działacza Siergieja Filimonowa (zarchiwizowany link tutaj) i zostało opublikowane na jego koncie na Instagramie w 2020 roku.  

Fragment nagrania przedstawiający mężczyznę w hełmie, na którym namalowany jest symbol nazistowski (wykorzystywany przez formacje SS), był publikowany w połowie sierpnia w rosyjskich mediach kontrolowanych przez Kreml wraz z twierdzeniem, że przedstawia ukraińskiego żołnierza szydzącego ze starszego mężczyzny w Kursku. AFP nie mogła zweryfikować tego twierdzenia.

AFP nie udało się również zidentyfikować mężczyzny ubranego w bluzę z rasistowskim napisem pozującego przed flagą neonazistowskiej grupy Misanthropic Division. Zdjęcie to krąży w internecie od co najmniej 2022 roku z opisem, że przedstawia francuskiego ochotnika walczącego po stronie Ukrainy, z którym francuska telewizja LCI przeprowadziła wywiad na początku wojny. 

Jedyne potwierdzone ujęcie Ukraińca, na którego hełmie widnieje symbol Dywizji SS, i które zostało nakręcone w okolicach Kurska, pochodzi z reportażu włoskiej telewizji RAI 24. Było ono szeroko nagłośnione w rosyjskich mediach. „Bardzo żałuję, że udzieliłem głosu, nawet jeśli tylko na kilka sekund, ukraińskiemu żołnierzowi, którego naszywkę z nazistowskim symbolem zauważyłem dopiero po emisji reportażu” – oświadczył dziennikarz stacji Ilario Piagnerelli na swoim koncie na platformie X (zarchiwizowany link tutaj).

Rzekomy „Ukraiński nazism” podstawą wojennej propagandy Kremla  

Prezydent Rosji Władimir Putin dla uzasadnienia pełnoskalowej wojny w Ukrainie używa hasła o konieczności „denazyfikacji” tego kraju. Przesłanie, według którego w Ukrainie rządzą naziści, jest według ekspertów z którymi AFP rozmawiała bezpodstawne.  

Maria Domańska, analityczka z Ośrodka Studiów Wschodnich, powiedziała w marcu 2022 roku w rozmowie z AFP, że Putin liczy na to, że oskarżanie Ukrainy o „nazizm” trafi na podatny grunt wśród Rosjan. – Ma to zapewnić ich poparcie dla władz, ale też zdyskredytować ideę integracji państw poradzieckich z Zachodem. Dla Kremla nowym „nazizmem” jest de facto liberalna demokracja – mówi nasza rozmówczyni.

Parlament Ukrainy uchwalił w 2015 r. ustawę (zarchiwizowany link) potępiającą reżimy totalitarne – nazistowski i komunistyczny – zakazującą ich propagowania i używania ich symboli w Ukrainie. Podczas gdy niektóre ukraińskie grupy paramilitarne sympatyzujące z neonazistami osiągnęły pewną popularność w 2014 roku, takie jak batalion Azow i Prawy Sektor, ich społeczne i polityczne znaczenie jest wyolbrzymiane w prorosyjskiej propagandzie. Od początku wojny Rosji z Ukrainą w 2014 roku konflikt przyciągał też rosyjskich neonazistów, którzy wybierali jedną lub drugą stronę konfliktu, tłumaczyli AFP eksperci (zarchiwizowane linki tutaj i tutaj).

Profesor na wydziale Historii Współczesnej Ukrainy na Uniwersytecie w stanie Alberta w Kanadzie David Marples podkreślał w listopadzie 2022 roku w rozmowie z AFP, że „w Ukrainie istnieją ekstremistyczne organizacje paramilitarne, z których najbardziej znane to Batalion Azow i Prawy Sektor. Nie odgrywają one znaczącej roli w życiu politycznym Ukrainy –  to zostało wymyślone przez Putina i innych. Ale nie są też kompletnie bez znaczenia, i mogą z czasem zyskać na widoczności”.

„Oczywiście nacjonalizm w Ukrainie umocnił się ,gdyż kraj został najechany” – powiedział.

O ile zdarzają się przypadki użycia symboli nazistowskich przez ukraińskich żołnierzy, tak jak to zostało pokazane w relacji RAI 24, wiele twierdzeń o „nazizmie” promowanych przez Kreml i jego kanały propagandowe opiera się na zmanipulowanych dowodach, takich jak fałszywe relacje zachodnich mediów, które AFP weryfikowała tutaj i tutaj, oraz na sfabrykowanych zdjęciach.