W sieci krąży sfabrykowany materiał informacyjny o rzekomym zakupie przez prezydenta Zełenskiego 51 procent kopalni platyny

„Zełenski kupił firmę wydobywczą platyny w RPA za 1,6 miliarda dolarów - media południowoafrykańskie.” – czytamy w poście na Facebooku z 4 kwietnia 2025 roku zamieszczonym wraz z krótkim filmem. Wpis w języku polskim zyskał 341 udostępnień. Ten sam film udostępniali użytkownicy platformy X na Telegramie .

Trwające 96-sekund nagranie wygląda jak materiał informacyjny południowoafrykańskiego publicznego nadawcy South African Broadcasting Corporation (SABC) . W „reportażu” widzimy Zełenskiego i jego żonę wysiadających z samolotu oraz spotkanie Zełenskiego z prezydentem RPA Cyrilem Ramaphosą. 

Pozostała część nagrania pokazuje ujęcia górników, członków Krajowego Związku Górników (NUM) z Republiki Południowej Afryki, a także 30-sekundowy fragment wywiadu z mężczyzną, który najprawdopodobniej pracuje w kopalni Zondereinde należącej do Northam Platinum w prowincji Limpopo. 

W nagraniu na krótko pojawia się zrzut ekranu z artykułu prasowego pod tytułem „zaskakujący ruch Zełenskiego w branży wydobywczej”. 

Image

Zrzut ekranu z wprowadzającego w błąd postu na Facebooku. Przekreślenia dodane przez AFP 18/04/2025 r.

Sztucznie brzmiący głos dziennikarza mówi po angielsku: „Zełenski zamierza odwiedzić Republikę Południowej Afryki i spotkać się z prezydentem Cyrilem Ramaphosą 10 kwietnia. Wokół jego wizyty już pojawiły się kontrowersje po tym jak pojawiła się wiadomość, że nabył pakiet kontrolny w Northam Platinum Ltd, jednej z wiodących firm wydobywających platynę w RPA”.

Dodaje, że dziennikarze SABC rozmawiali z zaniepokojonym pracownikiem kopalni Northam i dodaje, że Krajowy Związek Zawodowy Górników RPA zażądał pilnych rozmów z firmą. 

W nagraniu pojawia się grafika z rzekomą strukturą własnościową inwestorów, którzy mają reprezentować Zełenskiego. Należą do nich byli partnerzy biznesowi i współpracownicy prezydenta Ukrainy, tacy jak Serhij Szefir (Maltex Multicapital Corp), Andrij Jakowlew (Maltex Multicapital Corp) i Timur Midych (Herley Traiding Ltd d- Belize) (zarchiwizowane linki tutaj i tutaj).

Podobne twierdzenia pojawiły się w innych językach, m.in. angielskim, francuskim, holenderskim, czeskim i rosyjskim.

Stworzony przez Elona Muska Chatbot AI Grok, również rozpowszechniał to twierdzenie, mimo że pod kilkoma viralowymi wpisami na platformie X, pojawiły się uwagi tzw. Uwagi Społeczności, obalające te doniesienia. 

Image

Zrzut ekranu z podsumowania Grok'a i Uwagi społeczności w X. Przekreślenia dodane przez AFP: 14/4/2025

Początkowo planowana na 10 kwietnia 2025 roku (zarchiwizowane linki tutaj, tutaj i tutaj) wizyta prezydenta Ukrainy ma się odbyć 24 kwietnia, o czym telewizja SABC już informowała m.in. tutaj i tutaj. 

Południowoafrykański nadawca nie opublikował jednak materiału wideo, w którym informuje, że Zełenski kupił większościowy pakiet udziałów w kopalni platyny w RPA.

Sfabrykowany materiał informacyjny

Wyszukaliśmy informacji według słów kluczowych „Zelensky + Northam Platinum”, co doprowadziło nas do artykułu opublikowanego w NewsDay w Zimbabwe 27 marca 2025 r.  

Pierwsza strona gazety z artykułem zatytułowanym „Northam platinum: Zełenski o przemyśle wydobywczym” została później zastąpiona innym artykułem, niezwiązanym z tym tematem (zarchiwizowany link tutaj), ale nastąpilo to zanim została zarchiwizowana. Nowy artykuł nadal zawiera jednak stary adres URL i cytuje oryginalny nagłówek dotyczący zakupu kopalni przez Zełenskiego. 

Artykuł to ten sam, który pojawił się w analizowanym przez nas nagraniu. 

Image

Zrzut ekranu z artykułu NewsDay. Przekreślenia dodane przez AFP 14.4. 2025 r.

NewsDay uchodzi za wiarygodny portal informacyjny, którego artykuły zazwyczaj są podpisane imieniem i nazwiskiem dziennikarza. Jednakże artykuł „opinia i analiza” na temat Zełenskiego został przypisany wyłącznie redakcji.

W artykule podano, że wartość umowy zawartej przez Zełenskiego dotyczącej kopalni szacowana jest na około 27 miliardów randów (1,4 miliarda dolarów), ale nie wspomniano o związkach zawodowych ani o pracownikach kopalni, o których mowa w nagraniu wideo.

W rozmowie z agencją prasową AFP, NewsDay poinformowało, że bada tę sprawę. 

Nadawca określił material jako „fejkowy”

Telewizja SABC nie opublikowała jednak żadnego materiału wideo na temat zakupu przez Zełenskiego udziałów w Northam Platinum ani na swojej stronie internetowej, ani w mediach społecznościowych. 

4 kwietnia SABC News w odpowiedzi na zarzut dotyczący materiału oświadczyła we wpisie na platformie X, że „odcina się od tej publikacji i rozpowszechniania fałszywych wiadomości” (zarchiwizowany link tutaj).

Po przeprowadzeniu odwrotnego wyszukiwania obrazu i zaawansowanego wyszukiwania według słów kluczowych, dział weryfikacji faktów AFP doszedł do wniosku, że wszystko wskazuje na to, że film został sfabrykowany.

Materiał składa się z materiałów archiwalnych: film z przylotu Zełenskiego do Francji w 2024 r. oraz z nagrania jego spotkania z prezydentem RPA Cyrilem Ramaphosą w Nowym Jorku we wrześniu 2023 r. (zarchiwizowane linki tutaj i tutaj).

Żadne z ujęć rzekomego materiału nie odpowiada wcześniejszymi materiałom SABC, które przeszukaliśmy w Internecie.

Ponadto zauważyliśmy, że w rozmowie z domniemanym górnikiem ruchy ust nie pokrywają się z głosem.

AFP przeanalizowała ten fragment dźwięku przy użyciu wtyczki InVID-WeVerify wykrywającej m.in. sztucznie generowane dźwięki. Analiza przeprowadzona przez to narzędzie wskazała na „wysoki wskaźnik”, co oznacza prawdopodobieństwo, że głos został sztucznie wygenerowany przez AI (zrzut poniżej).  

Image

Zrzut ekranu z analizy dźwięku nagrania przez InVid We Verify wykonanej przez AFP

Zapytaliśmy związki zawodowe, czy z pracownikami kopalni Zondereide przeprowadzono rozmowy lub czy wyrazili oni zaniepokojenie w związku z rozpowszechnianymi twierdzeniami. Dikelendi Manaka, sekretarz regionalny NUM, powiedział 9 kwietnia 2025 r., że „jako jeden z interesariuszy Northam Platinum nie mamy wiedzy o niczym takim”. 

Udział w kapitale zakładowym pozostaje bez zmian

7 kwietnia 2025 r. Cherily Lakmidas, rzeczniczka Northam Platinum, oświadczyła: „Wszystkie artykuły w mediach, filmy i posty w mediach społecznościowych, które twierdzą, że prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski nabywa udziały w Northam Platinum, są nieprawdziwe”. 

Dodała: „Northam potwierdza, że udziały w kapitale zakładowym pozostają niezmienione”.

Zgodnie z prawem, serwis informacyjny giełdy papierów wartościowych Johannesburg Stock Exchange (JSE) Securities News Service (SENS) publikuje jak najszybciej – zazwyczaj w ciągu 24 do 48 godzin – najważniejsze informacje ze spółki, w tym zmian w głównych pakietach akcji. 

W tym roku jedynie lokalne firmy i zarządzający funduszami kupili wystarczającą liczbę akcji Northam, aby spełnić giełdowe wymagania JSE dotyczące ujawniania informacji. Żaden z nich (tutaj, tutaj i tutaj) nie nabył 51 proc. udziałów w spółce (zarchiwizowane linki tutaj: 1 , 2 , 3 , 4 ) i żadne z nazwisk nie pokrywa się z tymi wymienionymi w filmie.

Twierdzenie to zostało obalone również przez inne organizacje zajmujące się weryfikacją faktów tutaj i tutaj (zarchiwizowane linki tutaj i tutaj).

Sayan Sardarizadeh, ekspert ds. dezinformacji w BBC Verify, napisał na swoim profilu na X, że „film nosi znamiona rosyjskiej operacji wpływu” (zarchiwizowany link tutaj). 

Sardarizadeh dodał: „Firma wykorzystuje sztuczną inteligencję, aby tworzyć viralowe 'fake newsy' o Ukrainie i Zełenskim”. 

AFP pisała w artykule opublikowanym  10 marca 2025, powołując sią na badaczy dezinformacji, że rosyjskie kampanie dezinformacyjne coraz bardziej „zakażają” chatboty sztucznej inteligencji fałszywymi treściami i propagandą (zarchiwizowany link tutaj).

Fałszywe doniesienia o rzekomych zakupach Zełenskiego i jego bliskich to popularny wątek dezinformacji rosyjskiej. AFP zweryfikowała m.in. publikacje na temat rzekomego zakupu przez prezydenta Ukrainy  mercedesa Hitlera, dawnej willi Goebbelsa, lub hotelu w Alpach.